Układ nerwowy
● Układ nerwowy
komórka nerwowa (neuron), budowa
Budowa mózgu
● Budowa mózgu – podział ogólny
kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie wtórne, rdzeń przedłużony, rdzeń przedłużony
● Kora mózgowa – funkcje mózgu
płat potyliczny, skroniowy, ciemieniowy, czołowy, móżdżek
Układ nerwowy - komórka nerwowa (neuron)
Aksony przenoszą informacje z ciała komórki do innych komórek nerwowych lub narządów
wykonawczych (efektorów), dendryty natomiast przekazują pobudzenia do ciała komórki
nerwowej. Poszczególne komórki nerwowe łączą się ze sobą poprzez złącza (synapsy),
które pośredniczą w przekazywaniu informacji. W zależności od rodzaju substancji chemicznej
pośredniczącej w przekazywaniu pobudzenia, wyróżnia się synapsy pobudzające i hamujące.
Komórkom nerwowym towarzyszą komórki glejowe, które spełniają funkcje pomocnicze
(odżywcze, izolacyjne, podporowe) w stosunku do neuronów.
Neuron jest najważniejszym elementem składowym układu nerwowego. W obrębie komórki nerwowej wyróżnia się ciało komórki i dwa rodzaje wypustek: długą (akson) i liczne wypustki krótkie (dendryty).
Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego.
Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym oraz integrację narządów
wewnętrznych. Kontakt ze światem zewnętrznym zapewniają narządy zmysłów, natomiast doznania z narządów wewnętrznych rejestrowane są przez zakończenia czuciowe w poszczególnych narządach. Układ nerwowy uczestniczy w rejestrowaniu, przekazywaniu i analizie napływających pobudzeń z zakończeń czuciowych oraz bierze udział w realizacji prawidłowych reakcji adaptacyjnych na zmieniające się warunki świata zewnętrznego i środowiska wewnętrznego. Głównym elementem centralnego układu nerwowego jest mózg.
Budowa mózgu – podział ogólny
Mózg składa się z pięciu zasadniczych części:
- Kresomózgowie
- Międzymózgowie
- Śródmózgowie
- Tyłomózgowie wtórne
- Rdzeń przedłużony
Kresomózgowie
Kresomózgowie jest największą częścią mózgu. To ośrodek decyzyjny mózgu. Nadzoruje większość czynności fizycznych i umysłowych. Różne obszary kresomózgowia są odpowiedzialne za rozmaite reakcje świadome. Kresomózgowie skupia ponad połowę neurytów, zbudowane jest z dwóch półkul mózgowych oddzielonych podłużną szczeliną i połączonych spoidłem wielkim. Powierzchnię mózgu tworzą silne fałdy zwane zakrętami, porozdzielane
bruzdami, największa bruzda – Rolanda – przedziela mózg na pół.
Bruzdy mózgu dzielą powierzchnię półkuli na płaty:
-czołowy – z ośrodkiem ruchowym i ruchowym mowy
-ciemieniowy – z ośrodkiem czucia oraz korą integrującą doznania czuciowe, wzrokowe i słuchowe
-potyliczny – z ośrodkiem wzroku
-skroniowy – z ośrodkiem słuchu i czuciowym mowy
Międzymózgowie
Międzymózgowie jest stosunkowo niewielkie, ale stanowi centrum koordynacji nerwowej i hormonalnej. W międzymózgowiu znajdują sięważne ośrodki motywacyjne układu nerwowego: pokarmowy (głodu i sytości), pragnienia, agresji i ucieczki, a także termoregulacji oraz rozrodczy.
Międzymózgowie obejmuje wzgórze, podwzgórze (nadrzędny narząd dla układu hormonalnego) i szyszynkę.
Śródmózgowie
Śródmózgowie odpowiada za regulację mięśni zwieraczy źrenicy. Na terenie śródmózgowia zlokalizowany jest twór siatkowaty, który m. in. odgrywa rolę w odruchach wzrokowych i słuchowych, odpowiada za stan czuwania; uszkodzenie tworu siatkowatego powoduje śpiączkę.
Tyłomózgowie wtórne
Ważną częścią tyłomózgowia jest móżdżek, graniczący ze śródmózgowiem i rdzeniem przedłużonym Składa się z dwóch półkul połączonych za pomocą tzw. robaka. Na przekroju poprzecznym móżdżku widoczna jest cienka istota szara, która stanowi korę móżdżku i objęta przez nią istota biała, tworząca ciało rdzenne, w którym znajdują się móżdżkowe jądra podkorowe - najlepiej rozwinięte u ssaków. W móżdżku mieszczą się ośrodki odruchowe regulujące
napięcie mięśni szkieletowych i siłę ich skurczu oraz ośrodki koordynujące ruchy
i utrzymywanie równowagi.
Rdzeń przedłużony
Rdzeń przedłużony to część tyłomózgowia o kształcie ściętego stożka, łączy rdzeń kręgowy
z móżdżkiem. Skupione są w nim ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe:
ośrodek oddechowy, ośrodek ruchowy, ośrodek sercowy, ośrodek ssania, ośrodek żucia, ośrodek połykania, a także ośrodki odpowiedzialne za: wymiotowanie, kichanie, kaszel, ziewanie, wydzielanie potu.
Uszkodzenie rdzenia przedłużonego niesie ze sobą poważne zagrożenie życia.
Kora mózgowa
Kora mózgu pokrywa zewnętrzna powierzchnię półkul mózgowych. Jest zbudowana z istoty szarej,
którą stanowią komórki neuronów. Jest bardzo silnie pofałdowana, dzięki czemu przy niewielkiej objętości zajmuje sporą powierzchnię. Kora mózgowa odbiera i analizuje informacje z narządów zmysłów. Odbywają się w niej także procesy skojarzenia, stąd też wysyłane instrukcje określające reakcje ruchowe. Odpowiada za czucie somatyczne, widzenie, słyszenie, czucie, uczenie się oraz planowanie i polecenie ruchów. Dzieli się na korę starą (układlimbiczny), odpowiadającą zastany emocjonalne i popędy oraz kontrolę podwzgórza i korę nową. Uszkodzenie kory mózgowej może doprowadzić do zaburzeń funkcji związanej z uszkodzonym obszarem (np. niedowład, zaburzenia mowy, niedowidzenie) lub wyzwolić nadmierną aktywność komórek leżących w sąsiedztwie uszkodzenia.
Kora i ośrodki podkorowe
Kora mózgowa jest pofałdowana i podzielona funkcjonalnie na trzy rejony: pola czuciowe, pola ruchowe, pola kojarzeniowe. W korze mózgowej znajdują sięliczne ośrodki odpowiedzialne za różne funkcje. Kora mózgowa posiada ośrodki wyższych czynności mózgowych: ośrodek pamięci, świadomości, pisania, kojarzenia, myślenia. W istocie białej mózgu są włókna neuronowe, które tworzą połączenia między ośrodkami komórkowymi a innymi częściami układu nerwowego. Pasmo istoty białej łączące obie półkule mózgowe nazywane jest ciałem modzelowatym lub spoidłem wielkim.
Pola ruchowe i czuciowo--somatyczne
Sygnały czuciowe z różnych części powierzchni ciała przechodzą długą drogę do rdzenia kręgowego lub mózgu i docierają do somatycznych pól czuciowych. Główne pola ruchowo –czuciowe kory leżą wzdłuż bruzdy Rolanda: pole ruchowe leży tuż przed nią, pole czuciowe tuż za nią. Poszczególne części ciała są reprezentowane przez punkty po obu stronach bruzdy, przy czym reprezentacja ta jest „do góry nogami”: to jest nogi i stopy sąreprezentowane u góry, niżej ręce i ramiona, a na dole głowa, przy czym ręce i twarz są reprezentowane przez znacznie większą powierzchnię kory niż reszta ciała. Ośrodki smaku znajdują się blisko ośrodków wrażliwości
dotykowej dla języka.
Jedną z funkcji kory mózgowej jest działanie motoryczne. Informacja somatosensoryczna (czucie ciała) - obszar SI z tyłubruzdy centralnej, przekazywana jest od receptorów: dotyku, bólu, temperatury, wibracji, położenia kończyn, przez nerwy czuciowe do wzgórza i kory SI. Twarz i język reprezentowane są po obu stronach, pozostałe części ciała przeciwlegle. Zniszczenie kory SI powoduje zanik wrażeń czuciowych, jednak ból i temperatura po pewnym czasie pojawiają się. Drażnienie wywołuje wrażenia dotyku, łaskotania, swędzenia. Pobudzanie kory z przodu bruzdy centralnej wywołuje zachowania ruchowe (całe wyuczone ruchy). Obszar kory poświęcony analizie jest proporcjonalny do wagi bodźców.
Płat potyliczny
Funkcje:
widzenie, analiza koloru, ruchu, kształtu, głębi
skojarzenia wzrokowe, ocena decyduje czy wrażenie jest analizowane i jaki jest jego priorytet
Wyniki uszkodzeń płata potylicznego:
dziury w polach wzrokowych (skotoma)
trudności w umiejscowieniu widzianych obiektów
halucynacje wzrokowe, niedokładne widzenie obiektów, widzenie aureoli
trudności w rozpoznawaniu kolorów
trudności w rozpoznawaniu znaków, symboli, słów pisanych
trudności w rozpoznawaniu rysunków
trudności w rozpoznawaniu ruchu obiektu
trudności z czytaniem i/lub pisaniem
Funkcje:
- zakręt górny i wieczko: słuch muzyczny, fonematyczny i wrażenia dźwiękowe
- obszar Wernickego - rozumienie mowy, gramatyka, prozodia
- zakręt dolny: rozpoznawanie obiektów, kategoryzacja obiektów, pamięć werbalna, zapamiętywanie
- część podstawna: analiza zapachów
Wyniki uszkodzeń płata skroniowego:
zaburzenia słuchu, rozumienia mowy i percepcji dźwięków
zaburzenia wybiórczej uwagi na bodźce słuchowe i wzrokowe
problemy w rozpoznawaniu widzianych obiektów; trudności w rozpoznawaniu twarzy (prozopagnozja)
upośledzenie porządkowania i kategoryzacji informacji werbalnych
lewa półkula - trudności w rozumieniu mowy (afazja Wernickego)
uszkodzenia prawej półkuli moga spowodować słowotok
trudności w opisywaniu widzianych obiektów
zaburzenia pamięci - amnezja następcza, problemy z przypominaniem
zaburzenia zachowań seksualnych
zaburzenia kontroli zachowań agresywnych
Płat ciemieniowy
Funkcje:
- część górna: czucie dotyku, temperatury, bólu, umiejscowienie wrażeń czuciowych
- prawa część dolna: orientacja przestrzenna, układ odniesienia na podstawie wrażeń wzrokowych
- lewa część dolna: modelowanie relacji przestrzennych ruchów palców
- pomiędzy i część przyśrodkowa: celowe ruchy, integracja ruchu i wzroku
integracja czucia i wzroku w jeden percept
manipulacja obiektami wymagająca koordynacji i wyobraźni przestrzenno/ruchowej
rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, geometrycznych
Wyniki uszkodzeń płata ciemieniowego:
całkowita niepodzielność uwagi, niezdolność do skupiania wzroku (apraksja wzrokowa)
trudności w orientacji przestrzennej, trudności w integracji wrażeń wzrokowych w całość (symultagnozja)
niezdolność do celowego działania wymagającego ruchu (apraksja), problemy w troszczeniu się o siebie
prawy - brak świadomości niektórych obszarów przestrzenii i części ciała (jednostronne zaniedbanie)
trudności w liczeniu (dyskalkulia) i matematyce, zarówno algebrze jak i geometrii
niezdolność do nazwania obiektu (anomia)
niezdolność do umiejscowanienia słów pisanych (agrafia)
problemy z czytaniem
niezdolność do odróżnienia kierunków, lewa-prawa
trudności w koordynacji ruchu oczu i rąk
anozagnozja, zaprzeczanie niesprawności
trudności w rysowaniu
trudności w konstruowaniu obiektów
zaburzenia osobowości (zwykle lezje ciemieniowo-skroniowe)
Płat czołowy
Funkcje:
- część górna - funkcje ruchowe, pierwotna kora ruchowa, kora przedruchowa, dodatkowa kora ruchowa
pamięć wyuczonych działań ruchowych, nawyki, specyficzne schematy zachowań, wyrazy twarzy
- lewy płat - obszar Brocka (mowa)
- pola czołowe oczu (ruch gałek ocznych zależny od woli)
- część przedczołowa: "zdawanie sobie sprawy"
planowanie i inicjacja działania w odpowiedzi na zdarzenia zewnętrzne, oceny sytuacji
przewidywanie konsekwencji działań - symulacje w modelu świata
konfromizm społeczny, takt, wyczucie sytuacji
analiza i kontrola stanów emocjonalnych, ekspresji językowej
uczucia błogostanu (układ nagrody), frustracji, lęku i napięcia
- lewy płat - kojarzenie znaczenia i symbolu (słowa), kojarzenie sytuacyjne
pamięć robocza, wola działania, podejmowanie decyzji, relacje czasowe, kontrola sekwencji zdarzeń
część podstawna, kora okołooczodołowa
Wyniki uszkodzeń płata czołowego:
utrata możliwości poruszania częściami ciała, afazja Brocka
niezdolność do planowania wykonania sekwencji ruchów
niezdolność do działań spontanicznych, schematyczność myślenia
"zapętlenie", uporczywe nawracanie do jednej myśli
trudności w koncentracji na danym zadaniu, problemie
niestabilność emocjonalna; zmiany nastroju, zachowania agresywne
lewy płat - depresja, prawy - zadowolenie
prawy tylny - trudności w zrozumieniu kawałów i śmiesznych rysunków,
preferencje dla niewybrednego humoru, zmiany osobowości
Móżdżek
Funkcje:
koordynacja ruchów celowych
utrzymanie równowagi
regulacja napięcia mięśni
pamięć niektórych odruchów
wpływ na ruchy oczu
Wyniki uszkodzeń móżdżka:
brak koordynacji ruchów (asynergia); niezgrabność; brak precyzji ruchów
problemy z utrzymaniem normalnej postawy ciała; zaburzenia równowagi
trudności w ocenie zasięgu i momentu zatrzymania ruchu; trudności w łapaniu obiektów
niezdolność do wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych, drżenie ciała
potykanie się, tendencja do przewracania i "chodzenia na szerokich nogach"
słabe napięcie mięśni (hipotonia)
niewyraźna mowa
nystagmus, gwałtowne ruchy gałek ocznych
|